Còn gọi là Thương nhĩ (Xanthium strumarium Ll) thuộc họ Cúc (Compositae).
Mô tả: Cây nhỏ sống hàng năm, cao 1- 2m. Thân có khía rãnh, có lông cứng. Lá mọc so le, mép khía răng không đều. Cụm hoa gồm 2 thứ đầu: một thứ lưỡng tính thì nhỏ ở phía ngoài, có thứ chỉ có 2 hoa cái nằm trong 2 lá bắc dày và có gai. Quả thuộc loại quả bế kép hình trứng, có vỏ (thực chất là lá bắc) rất cứng và dai, mặt ngoài có nhiều gai như những cái móc có thể móc vào lông động vật (như lông đầu ngựa nên có tên trên). Cắt ngang quả thấy có 2 ngăn, mỗi ngăn là một quả thật (quen gọi là hạt) hình thoi, có vỏ mỏng màu xám xanh, dễ bong ra; vỏ hạt màu xám vàng nhạt, có các nếp nhăn dọc. Cây hoa mùa hạ.
Bộ phận dùng: Toàn cây và quả khô già (Thương nhĩ tử).
Nơi sống và thu hái: Cây mọc hoang và cũng được trồng ở nhiều nơi như ở Tiền Giang, Cửu Long, Hậu Giang, An Giang có nhiều). Thu hái toàn cây và quá chín đem phơi hay sấy khô.
Hoạt chất và tác dụng: Chỉ mới biết trong quả Ké có chừng 30% chất béo, 1,27% một chất glucozit gọi là xanthostrumarin, 3,3% nhựa và vitamin C. Có một chất saponin. Gần đây đã tách được một nhóm sesquiterpen chưa no, lacton có khung xanthonolit, xanthonola và izoxanthonola. Toàn cây chứa iốt (mỗi gam thân lá và quả đều chứa từ 150 - 200 - 230 microgram iốt).
Theo Y học cổ truyền, Thượng nhĩ tử (Ké đầu ngựa) có vị hơi đắng, tính mát, có tác dụng tán phong, trừ thấp, dùng trị phong hàn, đau đầu, phong thấp, tay chân đau co rút, đau khớp, mũi chảy nước hôi, mày đay lở ngứa, tràng nhạc. Còn được dùng trị bướu cổ, đau răng, mụn nhọt, nấm tóc, hắc lào, kiết lỵ.
Nói chung ké đầu ngựa là loại thuốc làm ra mồ hôi, lợi tiểu và bài độc. Cành lá trị ghẻ ngứa, thấp chẩn, côn trùng độc cắn.
Cách dùng: Ngày dùng 6 - 12g dạng thuốc sắc, viên, cao. Thường phối hợp với các vị thuốc khác (Bồ công anh, Sài đất, Kim ngân). Có thể dùng quả sao vàng, tán bột hoặc luyện viên uống ngày 2g. Nhân dân ta hay dùng rễ và cành lá đắp lên mụn nhọt cho chóng khô và lấy toàn cây nấu thành cao uống chữa lở mụn nhọt, chữa đau rằng, răng lung lay (dùng quả Ké sắc nước đặc ngậm nhiều lần, hoặc lấy cao tán nhuyễn xức vào răng).
Trích nguồn: CÂY THUỐC TRỊ BỆNH THÔNG DỤNG của PTS. Võ Văn Chi
Xem thêm: CHỮA MỤN NHỌT MẨN NGỨA - Ké Đầu Ngựa
Nhận xét
Đăng nhận xét