CÂY RAU LÀM THUỐC - CỦ DỀN

Củ dền hay Củ cải đường có nguồn gốc từ loài cây hoang dại vùng bờ biển Địa trung hải và Đại tây dương, được trồng và tạo ra các thứ và các chủng khác nhau có loại lấy củ, có loại làm thức ăn gia súc và có loại dùng lấy đường, chế rượu.

Cây Củ dền - Beta vulgaris L. thuộc họ Rau muối - Chenopodiaceae Cây thảo có rễ phồng thành củ nạc, ngọt, màu đỏ thẫm. Thân đứng có vằn, ít phân nhánh. Lá hình trứng, màu lục có mép lượn sóng. Hoa màu lục nhạt, mọc thành bông khá dài.

Cây được nhập vào trồng ở nước ta trên vùng đất cát pha tỉnh Ninh bình trước đây nhưng kém phát triển. Ở miền Nam, cây mọc tốt và được trồng nhiều ở Đà lạt (thứ rubra (L.) Moq.).

Củ dền cũng được sử dụng như các loại củ khác để xào hoặc nấu canh. Có thể xào với thịt, nấu canh thịt hoặc hầm xương. Cũng dùng luộc ăn chấm nước mắm, xì đầu.

Người ta đã biết trong Củ dền có các vitamin A, B, C, PP, nhiều đường, các chất khoáng K (chỉ thua men bia), Mg, D, Rb, Ca, Fe, Cụ, Br, Zn, Mn, và acid amin: asparagin, betain, glutamin ... Màu đỏ của Củ dền là do chất betanidin là một beracyanin vào cơ thể con người có thể bị thoái hoá hay không.

Củ dền là loại rau bổ dưỡng và tạo năng lượng kích thích ăn ngon miệng, giải nhiệt và lợi tiểu. Nó là thuốc tốt cho những người thiếu ngủ, thiếu khoáng, cho người bệnh thần kinh, viêm dây thần kinh, bệnh lao và cả bệnh ung thư. Rất có ích khi có dịch cúm. Không dùng cho người bị đái đường.

Ta thường dùng nấu chín ăn, nhưng thêm một ít nạo ra ăn sống trong những đĩa rau sống. Nếu có thể, thì hàng ngày dùng một cốc nước dịch nguyên chất hay hỗn hợp với các chất khác trong vòng 1 tháng. Người ta có thể dùng Củ dền xắt nhỏ phơi khô cho đều và nghiền ra thành bột cất dành trong hộp gỗ để dùng cho những người già.

Trong Y học dân tộc. Củ đền được xem như có vị ngọt, hơi đắng, tính hàn, có tác dụng thông lâm, khai vị, mạnh tỳ, hạ khí, bổ nội tạng, làm mát máu vừa làm thông huyết mạch, khỏi đau đầu và sườn hông căng tức. Để chữa bệnh ôn nhiệt sốt cao, giã Củ dền vắt lấy nước cốt uống, thì giải khát, hạ nhiệt. Mùa hè, luộc Củ dền ăn thì giải nhiệt. Để chữa kiết ly và đại tiện ra máu, giã Củ dền vất lấy nước cốt uống. Cũng có thể dùng lá tươi giã ra vắt nước uống.

Trích từ sách: Cây Rau Làm Thuốc

của PTS Võ Văn Chi

do NXB TH Đồng Tháp ấn hành