Dành Dành (Gardenia jasminoides Ellis) thuộc họ Cà phê (Rubiaceae).
Mô tả: Cây nhỏ, cao hơn 1 m, phân cành nhiều. Lá mọc đối hay mọc vòng 3 cái một, hình thuôn trái xoan hay bầu dục dài, nhẵn bóng; lá kèm mềm, ôm lấy cả cành như bẹ.
Hoa mọc đơn độc ở đầu cành, trắng, rất thơm. Cuống có 6 cạnh hình cánh. Đài 6, ống đài có 6 rãnh dọc. Tràng có ống trành nhẵn, phía trên chia 6 thùy. Nhị 6. Bầu 2 ô không hoàn toàn chứa nhiều noãn. Quả thuôn bầu dục, có đài còn lại ở đỉnh, có 6-7 rãnh dọc như cánh. Thịt quả mầu vàng cam. Hạt dẹt.
Bộ phận dùng: Quả chín phơi hay sấy khô (chi tử), lá, vỏ, rễ.
Nơi sống và thu hái: Cây mọc hoang ở những nơi gần nước. Cũng thường được trồng làm cảnh ở hầu khắp các tỉnh đồng bằng đều có gặp. Trồng bằng cành hoặc bằng hạt vào mùa xuân hè.
Khi quả gần chín, hái về, ngắt bỏ cuống, đem phơi hay sấy nhẹ đến khô. Nếu bóc vỏ trước khi sấy sẽ được Chi tử nhân.
Rễ thu hái quanh năm, rửa sạch, thái lát, phơi khô để dùng.
Lá thu hái quanh năm, dùng tươi.
Hoạt chất và tác dụng: Trong quả có một glueozit màu vàng gọi là gacđênin. Còn có tanin, tinh dầu và chất pectin. Trong lá có 10 - 20% manit, Gacđênin có tác dụng ức chế đối với sắc tố mật trong máu, làm cho nó giảm xuống, nên được dùng để trị bệnh hoàng đản. Nước sắc Dành Dành cũng có tác dụng kháng sinh đối với một số vì trùng.
Theo Y học cổ truyền, chi tử có vị đắng, tính lạnh, có tác dụng thanh nhiệt, tả hoá, chỉ huyết, mát huyết, tiêu viêm. Thường dùng trị sốt, phiền khát, bệnh vàng da, thổ huyết, đổ máu cam, đại tiện ra máu, hoả bốc lên nhức đầu, đỏ mắt, ù tai, tiểu tiện ít và khó đi, thận viêm, thủy thũng, tiêu khát, mụn nhọt, lở ngứa, viêm tuyến vú.
Vỏ rễ dùng làm thuốc đòn ngã, lại là thuốc chỉ huyết, trị được bệnh thổ huyết, đổ máu mũi.
Cách dùng: Ngày dùng 6 - 12g hạt hoặc 20 - 40g rễ sắc nước uống, cũng có thể dùng quả tán bột, hoặc tẩm rượu đắp cục bộ, trị mụn nhọt... Dùng quả tốt hơn. Lá dùng tươi giã đắp đau mắt đỏ, dùng ngoài không kể liều lượng.
Người suy nhược, tỳ vị hư hàn, ăn chậm tiêu, ỉa chảy không nên dùng.
Trích nguồn: CÂY THUỐC TRỊ BỆNH THÔNG DỤNG của PTS. Võ Văn Chi
Nhận xét
Đăng nhận xét